Jednym z najbardziej znanych obiektów zabytkowych w okolicy jest zamek Czocha. Najstarsza wzmianka związana z zamkiem znajduje się w dokumencie z 1329 roku, który dotyczy sprzedaży przez Henryka I Jaworskiego okręgu zgorzeleckiego królowi Czech Janowi Luksemburskiemu. Dokument stwierdza, iż zamki Czocha (Cayhow) i Świecie (Sweta) pozostają w rękach księcia jaworskiego.
Badacze mają wątpliwości co do jednoznacznego ustalenia budowniczego warowni. Wśród nich wymienia się: Henryka I Jaworskiego, króla czeskiego Wacława, Askańczyków z Brandenburgii czy też Bibersteinów z Frydlantu. Równie ciekawa jest etymologia nazwy zamku, która na przestrzeni dziejów różnie brzmiała: Caychow (1329), Zachow (1337), Schochaw (1413), Schachow (1415), Schocha (1592), Schochauburg (XVIII w.), Tschocha (1821), Tzschocha (1922).
Zamek miał wielu właścicieli, jako pierwszych udokumentowanych w 1389 roku wymienia się Wacława i Bernarda von Dohna (Donin), następnie Henryka Renkera, Hartunga von Klüxa. W 1453 roku właścicielem Czochy był Kaspar von Nostitz. W 1703 roku zamek zakupił Johan Hartwig von Üchtritz, ostatnim właścicielem zamku był Ernest von Gütschow.
Najstarsze mury zamkowe wzniesiono w I ćw. XIV wieku (może nawet w k. XIII wieku). Pomimo późniejszych przekształceń nadal są czytelne w obrębie dzisiejszego założenia. Pierwotnie zamek miał kształt wydłużonego trapezu. Składał się z wieży mieszkalnej zlokalizowanej w północnej części murów obronnych, które otaczały od wschodu i południowego-zachodu dziedziniec.
W południowo-zachodnim narożniku umiejscowiony był okrągły donżon. Brama na dziedziniec znajdowała się w zachodniej kurtynie, natomiast od strony południowej zamek otaczała fosa. Założenie zostało gruntownie przebudowane, gdy właścicielem Czochy został Johann von Nostitz. Wówczas do wieży mieszkalnej od południowej strony dobudowano nowy budynek pałacowy. Na portalu od strony dziedzińca wewnętrznego widnieje data 1557 rok. Pojawiły się nowe elementy w stylu renesansowym: sklepienia, portale, obramienia.
Przebudowano także wnętrza wieży mieszkalnej. Ok. 1570 roku przy wschodnim murze powstał kolejny budynek (w jednym z jego pomieszczeń poniżej poziomu dziedzińca zachodniego urządzono w 1649 roku kaplicę). Podczas kolejnej rozbudowy wzniesiono mur zewnętrzny od strony południowej, z półokrągłą basztą oraz basteję dziobową w narożniku południowo-wschodnim. W III ćw. XVI wieku wzniesiono budynek bramny i prowadzący do niego niższy most. Ok. 1640 roku powstał budynek w bezpośrednim sąsiedztwie wieży. W nim urządzono sień i przerzucono przez fosę drewnianą kładkę (obecnie most wysoki). Na terenie podzamcza urządzono ogród.
W 1793 roku wybuchł pożar, który zniszczył w całości dachy, oraz częściowo wnętrza. Po pożarze dokonano przebudowy, szczegóły jej przebiegu nie są znane. Fotografie z przełomu XIX/XX wieku pokazują, iż budynki zamkowe przykryto mansardowymi dachami. W latach 1910-1914 miała miejsce kolejna przebudowa, która zatarła pierwotny charakter założenia. Ówczesny właściciel Ernest von Gütschow zlecił architektowi Bodo Ebhardtowi rekonstrukcję zamku według ryciny z 1703 roku. Jego koncepcja architektoniczna tylko w części uwzględniała historyczno-artystyczne realia związane z lokalną tradycją budowlaną. W rezultacie powstała budowla eklektyczna, łącząca w sobie elementy architektury zastanej, konstruowanej w różnych okresach czasowych z elementami neostylowymi począwszy od neogotyku po barok.
Ernest von Gütschow był znanym kolekcjonerem sztuki. Na temat ukrytych na zamku skarbów krążą legendy, trudne do zweryfikowania. Istnieją dowody, iż na zamku znajdowały się m.in. brązowe popiersia wszystkich carów Rosji, kilkaset ikon, kandelabry i nakrycia stołowe, które po II wojnie światowej zostały z zamku wywiezione [1].
Po wojnie zamek nie posiadał właściciela, chociaż formalnie pieczę nad zamkiem sprawowało Starostwo Powiatowe w Lubaniu. W 1952 roku zamek został przejęty przez wojsko, które dbało o należyty stan obiektu. W latach 50-tych na jego konserwację przeznaczono kwotę 2 mln ówczesnych złotych[2]. Do 1996 roku znajdował się tutaj Wojskowy Dom Wypoczynkowy.
We wrześniu 1996 roku przejęła go Wojskowa Agencja Mieszkaniowa.
Zamek Czocha był wykorzystywany jako niepowtarzalna sceneria w wielu polskich realizacjach filmowych m.in.: Gdzie jest generał, Misja, Dolina Szczęścia, Kontusze i rapiery, Plecak pełen przygód, Wiedźmin, Tajemnica twierdzy szyfrów.
[1] J. Skowroński, Skarby Trzeciej Rzeszy. Tajemnice Zamku Czocha, Warszawa 2003.
[2] W. Bena, A. Paczos, Z biegiem Kwisy. Przyroda i człowiek, Lubań 2009, s. 65.